Een vorig deel waarin ik reisde van Veliko Tarnovo in Bulgarije naar Brașov in Roemenië is hier te vinden.
Het is 1 juni, ik heb geen lange tochten meer gepland staan voor de rest van het jaar en ik heb de tijd gevonden en genomen om dit verslag verder uit te werken. Nadat ik begon in İstanbul ben ik aanbeland in Brașov en vanaf daar had ik de keuze: of ik ga met de IRN 406 ‘Corona’ naar Boedapest om daar een aantal dagen in de regio rond te boemelen, of ik neem de IRN 1641 naar Sighetu Marmației. De eerste trein is een mooie nachttrein, want deze heeft in tegenstelling tot de IRN 346 naar Wien Hbf een barrijtuig, de route is onderweg mooier en de materieelinzet is ook wat bijzonderder geloof ik. De tweede trein is een volledig binnenlandse trein die door de regio Maramureș tuft naar een stadje dat aan de grens met Oekraïne ligt.La paix mondiale ne saurait être sauvegardée sans des efforts créateurs à la mesure des dangers qui la menacent.
De wereldvrede kan slechts worden bewaard door inspanning van alle positieve krachten welke hem tegen de dreigende gevaren kunnen beschermen.
Hazebrouck (Robert Schuman)
Mijn plan is om de IRN 1641 te nemen tot aan het eindpunt
Sighetu Marmației om vanaf daar de grens over te lopen naar 
Solotvyno in Oekraïne, waar ik dan een paar dagen zou blijven in het stadje Choest. Ik zou na een verblijf aldaar via Moekatsjevo naar 
Boedapest sporen. Waarom?
Ik heb hier intussen al (hier) een paar verslagen gezien van mensen die naar Lviv zijn geweest sinds het begin van de oorlog. Je kunt er als staatsburger van een EU-land ‘gewoon’ naartoe en wat dat betreft is er qua inreisbeperkingen weinig anders dan eender welk ander land waar wij geen visum voor nodig hebben. Desondanks is Oekraïne niet je gemiddelde vakantieland waar je zomaar naartoe zou willen gaan. Het land is in oorlog met zijn oosterbuur en het land is ten prooi gevallen aan Russische terreur. Het land wordt veelvuldig gebombardeerd, het is binnengevallen door grondtroepen, mensen en kinderen worden ontvoerd, beroofd, verkracht en vermoord en op het moment van schrijven wordt voornamelijk krachtcentrales, generatoren en alles wat met de energievoorziening te maken heeft volop aangevallen met als doel de energievoorziening in het land in de barre winter lam te leggen zodat de zwakkere mensen doodvriezen. In maart van dit jaar was het op dat vlak nog relatief rustig.
De belangrijkste reden om te gaan is dat ik kennissen heb in Transkarpatië, een ‘oblast’ in het zuidwesten van Oekraïne. Ik wilde hen al eens bezoeken en ik vond dat dit het beste moment was om langs te gaan. Mijn oorspronkelijke plan was heel anders, zoals ik - dacht ik - in deel 1 al beschreef. Eerst wilde ik naar Griekenland toe en dergelijke, maar dat ging niet door en dus ging ik via Roemenië en Hongarije en plots werd het interessant om Oekraïne aan te doen. Als ik geen kennissen daar gehad zou hebben weet ik niet of ik wel naar Oekraïne gegaan zou zijn in mijn eentje.
Als ik kennissen zou hebben in Kyïv of in het oosten zou ik - denk ik toch - vanzelfsprekend niet gegaan zijn, maar Transkarpatië is een bijzonder geval: deze uithoek van het land, gelegen in een bergachtig gebied, is - in maart van dit jaar - nog niet gebombardeerd geweest en er zijn geen slachtoffers gevallen. Deze regio is tot dan toe verschoond gebleven van de oorlog die voornamelijk in het oosten van het land plaatsvindt. Ik hoop dat dat zo blijft, maar op het moment van schrijven verneem ik dat er nu ook raketten zijn gevlogen over deze regio. Naïef moet je niet zijn: ook in het westen wordt er af en toe gebombardeerd. In de stad Lviv zijn er al doden gevallen na raketinslagen en zelfs in Polen zijn er al resten van raketten gevonden.
Dat Transkarpatië in een uithoek ligt in de bergen is op zich één reden waarom het schijnbaar minder interessant is om te bestoken met raketten, maar ik vermoed dat een grote Hongaarse bevolkingsgroep die in deze regio woont een belangrijkste reden is waarom het hier relatief rustig is. Aangezien de Hongaarse minister-president Orbán warme banden tracht te houden met het Russische regime, denk ik dat de Russen het uit hun hoofd laten om die regio te bestoken, omwille van die Hongaarse minderheid die daar leeft. Of dat echt een rol speelt, je ne sais quoi, maar ik vond het veilig genoeg om Transkarpatië te bezoeken en ik vond het ook nodig om het gedaan te hebben. Niet omdat ik graag risico’s opzoek of wat dan ook, maar ik vond het nodig om ook te laten zien dat ‘wij’ onze steun laten zien ter plekke. Die mensen hebben nu al een schrijnend tekort aan wapens, munitie en luchtsteun en als ik lees dat er pas ondersteuning komt in 2028 val ik achterover van verbazing, want die terreur is nu aan de gang en als het ons echt belangrijk is (en dat zou het ook moeten zijn) ondersteunen we ze nu waar nodig terwijl we onze eigen defensie weer afstoffen, reorganiseren en we eindelijk eens aan die NAVO-norm gaan voldoen.
Enfin, dit is geen militair lobbyforum, maar een forum over OV. Of je het een goed idee vindt dat ik naar Oekraïne gegaan ben of niet laat mij persoonlijk koud. Ik heb een weloverwogen keuze gemaakt, ik heb kennis van het land en een (beperkte) kennis van de taal (ik verwachtte al dat er weinig mensen zouden zijn die Engels konden spreken), ik ben voorbereid en ik ben uiteindelijk veilig teruggekomen. Ik heb geen doodswens of zo. Laat ik maar eens beginnen met foto’s en wat tekst erbij, maar alvast een noot vooraf: natuurlijk ga ik het niet alleen maar over OV hebben in de tekst hieronder.
De nachttrein naar Sighetu Marmației
Aan het einde van deel 2 stond ik laat in de avond te wachten op de nachttrein naar het uiterste noorden van Roemenië.
I. De nachttrein komt aangereden. Het is de IRN 1641 naar Satu Mare. Er staat niets aangegeven op vertrekstaten over dat deze trein naar Sighetu Marmației gaat, maar het betreft een paar koersrijtuigen die wel degelijk daarheen gaan. In Beclean pe Someş wordt de trein opgedeeld, waarbij het grootste deel naar Baia Mare en Satu Mare toe gaat en een paar rijtuigen de andere kant op gaan richting Sighetu Marmației. Video van de aankomst van de trein staat in de spoiler. Zolang die in de spoiler staat, laadt ‘ie ook niks zonder dat jij dat wilt.
- Spoiler: show
1 - 2. Ik heb mijn slaaprijtuig gevonden. Het betreft een WLABmee, voor wie wat zegt. Deze rijdt als IRN 1641 tot aan Beclean pe Someş, waarna die midden in de nacht losgekoppeld wordt van die trein en die als R 4112 verder rijdt richting Sighetu Marmației. In de dienstregeling zul je deze trein dan ook niet als directe trein aantreffen, maar als twee verschillende. Vanaf Beclean is het ook puur en alleen een regionale trein, maar het is er wel eentje met een slaaprijtuig. Tot eind 2023 was er geen slaaprijtuig op deze route aanwezig, maar een enkel couchetterijtuig en ik ben heel blij dat er nu een slaaprijtuig op zit.
3. Mijn slaapcoupé voor de nacht. Genieten, dit oude met hout voorziene interieur! Er is geen barrijtuig of zulks, dus ik heb mezelf maar voorzien.
4. Het is een klein beetje uitgeleefd, maar de nachttreinliefhebber zal dit ongetwijfeld prachtig vinden. De trein links is de IC 367 ‘Hargita’ die vanuit Boedapest is aangekomen in Brașov.
5. Het raam kan open, maar ik moet er wel voorzichtig mee doen, want het hendel om dat raam te openen/sluiten zit los.
II. Het allermooiste van zulke nachttreinen? Je wordt wakker, je doet het raam open, je steekt je hoofd uit het raam en ziet dat je in de bergen bent. Ik herinner me de eerste keer dat ik in een (toen nog) EuroNight reed van Wenen naar Buchs SG. Ik werd wakker, ik zag laaghangende bewolking en bergen. Het raam kon toen niet open.
- Spoiler: show
6 - 7. Een paar screenshots uit een paar videos onderweg. In de verte ligt er nog wat sneeuw aan de toppen van de bergen. In de regio Maramureș kun je onder meer mooi wandelen en je kunt in Vișeu de Sus (op een uur lopen van treinhalte Vișeu de Jos en ik meen dat er vroeger ook pendeltreintjes reden naar Vișeu de Sus) de Mocănița doen, een smalspoorlijn die door de bossen loopt die wordt bereden door stoomtreinen en/of bestelbusjes op stalen wielen. Een fascinerend smalspoorlijntje, één van de weinige bosspoorlijnen die nog over zijn in Europa.
8. Tussen wakker worden en uitstappen duurt het nog even, dus ik ga weer terug mijn nest in.
Ik heb een ticket voor deze trein van tevoren online gekocht bij de CFR. Ik kon daarbij kiezen voor een overstap midden in de nacht in Beclean pe Someş naar een zitrijtuig om zo de prijs wat te drukken, maar dat soort onzin ga ik natuurlijk niet doen. Ik heb voor deze trein 356,70 lei betaald, zo’n 71,70 euro. Nog steeds peanuts vergeleken met Nightjet, ook al krijg je in Roemenië geen ontbijt of iets dergelijks. Ik heb mijn Nightjet-slippers meegenomen en zo krijg ik toch een klein beetje Nightjet-vibes in de Roemeense ‘sleeper’..
9. Deze rijtuigen komen oorspronkelijk uit Duitsland en ik vond zowaar een klein verrassinkje in het kastje boven de wasbak. Het tijdperk toen de DDR opging in de BRD en de DR samengevoegd werd met de DB… “Die Deutschen Bahnen” in meervoud!
10. Dit slaaprijtuig is aan het einde van de al klaar staande regionale trein gekoppeld.
11 - 12. We veranderen onderweg van rijrichting in Valea Vișeului. De locomotief loopt om en tijdens het omlopen probeer ik erachter te komen waarom er vanaf hier geen treinen meer rijden naar Rachiv in Oekraïne. Die trein is er kortstondig gekomen in 2023 om na een paar maanden alweer te verdwijnen. "Werkzaamheden aan Oekraïense kant" is het antwoord. De trein werd ook uitgevoerd door de UZ, de Oekraïense spoorwegen. Nadat de locomotief aan de trein is gehangen moest ik weer terug instappen, maar ik stond ter hoogte van het eerste zitrijtuig en de toegang tot het slaaprijtuig is natuurlijk afgesloten, dus ik moest een sprintje trekken naar het slaaprijtuig en om de trein heenlopen omdat de deur maar aan één kant open kon; de kant die niet aan het perron lag.
13 - 14. Na vertrek wordt de grens goed zichtbaar. De grenspalen zijn te zien vanaf de trein, maar de echte grens ligt in de rivier de Tisza.
15. De rivier is op sommige plekken niet heel breed, maar ondanks dat is de rivier wild. Langs de rivier is er prikkeldraad opgehangen, langs de grote hoeveelheden afval die zich opgehoopt heeft.
16. Dit wilde ik nog delen van de nachttrein: er is een douche! Er komt ook water uit, maar ik heb geen handdoeken gekregen of meegenomen, dus veel ging ik er niet aan hebben.
17 - 19. Uiteindelijk aangekomen op het eindpunt, Sighetu Marmației, met een luttele vertraging. Er is grenspolitie aanwezig.
20. Voor de liefhebbers: een dienstregeling.
Ik heb hier een paar uur de tijd om wat rond te lopen en om te gaan ontbijten. Ik zoek een tent uit waar ik met een bankpas kan betalen en dat ik in het Engels geholpen kan worden is een mooie bonus. Ik raak in gesprek met een bediende en ik vertel hem mijn intenties. Hij zegt dat hij zijn hele leven al in Sighetu Marmației woont maar nog nooit de rivier overgestoken is, m.a.w. Oekraïne bezocht heeft. Hij vertelt me dat de grenspolitie soms een ‘toeslag’ van 1 leu vraagt voor hun diensten en voor de grap vraag ik hem of ik daarom 1 leu van hem hebben mag, hoewel het voor mij natuurlijk meer een souvenir is want ik geloof niet dat ze mij geld gaan aftroggelen en dat vertel ik hem ook. Hij vertelt dat hij ook vreemd geld verzamelt. Turkse lira’s had hij nog niet, dus is het een mooie ruilhandel dat ik hem een 5 lira-biljet geef in ruil voor een paar leu.
21 - 22. Een paar impressies van Sighetu Marmației. Er is een museum dat in het teken staat van slachtoffers van het communistische regime en het verzet er tegen, maar daar heb ik helaas geen tijd voor nu.
De grensovergang bij Solotvyno
23. Ik moet naar de grens toe, ik heb een ‘aansluitende’ trein te halen vandaag! Het bijzondere van deze plek is dat het één van de weinige plekken is waar je als voetganger de grens over kunt wandelen met een beetje gunstige aankomst per trein. Je kunt per auto de grens over waarbij de politie kort je auto doorzoekt, maar als voetganger hoef je alleen maar naar een hok toe, je paspoort laten controleren en dat is het. Dan mag je naar de houten brug toe die de grens vormt tussen Roemenië en Oekraïne. Normaliter is het niet de bedoeling dat je hier foto’s maakt, maar ik heb niet echt een idee dat men hier daar moeilijk om doet.
24. Ik ga het niet ontkennen: als voetganger ben je bewust aan het wandelen naar een nieuw land buiten de EU/Schengen dat op dit moment in oorlog is en dat is spannend, maar ik heb vertrouwen en daarom is het ook niet eng. Ik word bij een eerste checkpoint welkom geheten door een soldaat die me een klein papiertje geeft die weer afgeleverd moet worden bij een andere collega ter verificatie. “Welcome to Ukraine, sir!”
Nederlandse staatsburgers hebben geen visum nodig voor Oekraïne. Ik kon dus zo met een paspoort als voetganger in Solotvyno het land binnenkomen voor een periode van 90 dagen. De beambten die mijn paspoort controleerden vonden mijn paspoort wel vreemd en de controle duurde langer dan normaal, leek het. Het document werd een paar keer gescand, er kwam een collega bij, het raampje ging ook op een gegeven moment dicht om overleg te plegen en om wat andere collega’s te bellen en de rij achter mij werd langer en de mensen licht ongeduldiger. Het gebeurt hier denk ik niet vaak dat er een Nederlandse jongvolwassen man met backpack het land hier binnen komt. Na tien minuten in totaal ging het raampje weer open en kreeg ik mijn paspoort weer terug. “Vse dobre” en er was een inreisstempel met een auto (lol) verschenen in mijn bordeauxrode boekje.
Ik ben nog nooit in Oekraïne geweest en ik wilde er al veel eerder heen. Ooit had ik een ticket voor de nachttrein van Wien naar Lviv, maar de pandemie gooide roet in het eten. Nu ben ik er dan eindelijk.
Ik heb van tevoren een eSIM aangekocht voor in Oekraïne. Daarmee zou ik tegen een voordelig bedrag tijdens de paar dagen dat ik hier zou zijn internet hebben. Ik heb hiervoor tegelijk een nieuwe telefoon moeten kopen omdat mijn normale telefoon geen ondersteuning voor eSIM heeft… Het moment van de waarheid dan: werkt het? En ja, het werkte zowaar. Alleen: het werkte slechts één dag. Ik heb niet kunnen achterhalen waarom het niet meer werkte. Ik kreeg steeds ‘geen bereik’ en dan ben je de pineut. Ik denk dat je permanent je mobiele data aan moet houden en zodra je die verbinding kapt, dat dan gelijk alles kapt. Het is zonde om je gewone data te gebruiken, want waarom zou je 1,25 euro betalen per megabyte als je een paar euro kunt betalen voor 1 gigabyte?
25. Het internet werkt vooralsnog. Tijd om naar het treinstation te lopen. De weg er naartoe is niet lang en dit is het eerste wat ik zo ongeveer tegenkom.
26. Er is veel volk op de fiets, maar de heuvel op is toch voor velen net even iets te steil, lijkt het.
27. Het stadhuis van Solotvyno. De Roemeense, Oekraïense en Hongaarse vlag hangen gebroederlijk naast elkaar. Naast dit gebouw staat een bank met een geldautomaat en daar pin ik 1000 hryvnia’s. Daar krijg ik natuurlijk weer zo’n veel te groot biljet voor terug, dus kan ik meteen de bank binnenlopen om in mijn beperkte Oekraïens te vragen of ze dit alles even kunnen omwisselen naar wat kleiners zodat de bakker niet verdrietig wordt.
28. Een vraag die in mijn hoofd spookt hier is: wat denken mensen hier van mijn aanwezigheid? Ik, lange jonge kerel met een backpack. Oekraïense (jong)volwassen mannen mogen het land niet uit en ze worden aangespoord om naar het front te gaan om te vechten. Er zijn jongeren die zich verschuilen en er heerst angst dat ze van straat worden geplukt. Ik ben Nederlands staatsburger, dus mij kunnen ze niks doen, maar ik weet natuurlijk niet hoe mensen op mijn aanwezigheid gaan reageren. Of de lokale politie me vragen gaat stellen of zo. Mij is ook geadviseerd om ‘s avonds niet op straat te gaan. We gaan het allemaal zien, maar spoiler alert: mij is uiteindelijk niks gevraagd en er is uiteindelijk niks gebeurd.
Met Ukrzaliznytsia op pad
29 - 30. Het is tijd om de trein verder te nemen! Het station van Solotvyno-1 is het beginpunt van trein 13 met bestemming Kyïv-Passazjirski. Eerder die dag vertrok er nog een trein die kant op, met het nummer 39 en die trein rijdt verder richting het oosten, richting Zaporizja, de stad waar die kerncentrale staat die onder vuur is genomen. Kijk toch eens wat voor een beest er voor deze acht rijtuigen staat! Een ware Sovjetlocomotief, in 1974 gebouwd in een fabriek te Vorosjilovgrad, vandaag de dag beter bekend als Luhansk, wat Oekraïne hoort te zijn.
31. Ik heb een plaats in de derde klas geboekt, de ‘platskartniy’. Ik ben onderweg voor twee uur en ik doe dit niet omdat ik arm ben, maar omdat ik het eens meegemaakt wilde hebben. Deze reisklasse hebben wij in West-Europa niet: zo’n open rijtuig met wat banken waar je op kunt zitten en liggen. Je krijgt hier voor lange afstanden nog een kussen en een deken bij ook. Zoals je kunt zien heb je op allerlei manieren plekken om bagage in kwijt te kunnen. Het oogt er wat donker en muf.
32. Ik heb online via de boekingsmodule van Ukrzaliznytsia een ticket voor deze trein kunnen kopen. Betalen per credit card kan, maar het is een beetje irritant om een keuze te moeten maken tussen verschillende aanbieders van betaaldiensten. Uiteindelijk is het wel gelukt en kreeg ik een e-mail met een PDF erin. Deze rit kostte me iets meer dan drie euro.
33. Onderweg krijg je wat water en je kunt ook thee krijgen.
34. Het landschap onderweg. De bergen van Transkarpatië zijn dichtbij.
35. Ieder station en iedere spoorwegovergang is bemand. Altijd is er iemand die een bord of een vlag omhoog houdt om de treinen te laten weten dat de doorgang akkoord is. Ook hier in Teresva staat de stationschef op de stoep om het sein veilig te geven. Dit is natuurlijk niet uniek aan Oekraïne, want dit gebeurt ook in Roemenië, Hongarije, noem maar op, maar vooral hier oogt het alsof het overal is.
36 - 37. Ik heb bij mijn boeking wat thee inbegrepen en de thee krijg je via de provodnik, de treinbegeleider. Omdat de trein pas opgestart is voor deze lange tocht naar de hoofdstad moet de samovar natuurlijk ook opstarten. Deze ketel wordt nog gestookt met kolen of hout en het duurt heel lang voordat ‘ie een beetje op temperatuur is. Net op tijd, ongeveer een kwartier voor mijn aankomst was het water heet genoeg en kon ik nog een beetje genieten van echte treinthee.
38. In Choest (in het Engels gespeld als Khust, qua naam makkelijk te verwarren met Soest en Goes) verlaat ik de trein. Hier zie je verschillende kleurstellingen goed. Rechts is de nieuwe huisstijl van UZ, links de oude. Vaak zijn de rijtuigen die in de nieuwe huisstijl gegoten zijn ook recent gebouwd.
39 - 41. Impressies van het station van Choest… Het heeft er veel geregend en het plein voor het station oogt modderig, maar het is wel degelijk asfalt. Zij het met water dat nergens heen kan, want er zijn geen putten. Er zijn wat busperronnetjes op dit plein, maar in de praktijk komen hier weinig lijnbussen. De meeste bussen stoppen aan de doorgaande oelitsa Ivana Franka. Meestal zijn het van die marsjroetka’s, buurtbusjes die lijken op bestelauto’s met ramen erin en wat ingebeukte banken of stoelen die je voor heel goedkoop van A naar B brengen. Hier ontmoet ik de kennissen voor het eerst. Terwijl we wachten op zo’n marsjroetka komen er een paar taxichauffeurs herhaaldelijk vragen of we niet een taxi willen en vooral ook of we dan toch echt geen taxi willen. Vervoer van het treinstation naar het centrum is wel nodig, want anders moet je een half uur lopen naar dat centrum toe. We weerstaan de verleiding en we krijgen uiteindelijk een marsjroetka te pakken. De chauffeur is niet echt blij met mijn grote backpack, maar ach, we mogen mee.
Impressies van Transkarpatië
Tijdens het aantal dagen dat ik hier doorbreng, overnacht ik in Choest voor 20 euro per nacht. Via boekingplatforms bij ons betaal je ruim het dubbele, maar via mijn kennissen en een Oekraïense hotelsite konden we het ruim voor de helft krijgen. “Is dat bedrag niet heel erg veel? Kun je je dat wel veroorloven?” O, je moest eens weten voor hoeveel geld kamers aangeboden worden waar ik woon...
Het is tijdens mijn verblijf aanhoudend regenachtig en het zou voor het grootste deel ook echt regenen. Mijn kennissen vroegen zich af: waarom kom je niet in mei? Voor in de toekomst is dat aanbevelenswaardig. Voor nu moet ik het er maar gewoon mee doen.
42 - 43. Het is een klein stadje met zo’n 31.000 inwoners, maar tenminste een stad met genoeg voorzieningen. Hier een aantal impressies in de open lucht. Het is er kleinschalig, ordentelijk en het oogt er naar omstandigheden nog redelijk gemoedelijk.
44 - 45. Er zijn een paar beeldbepalende bezienswaardigheden hier. Ik moet zeggen dat ik niet veel foto's van het centrum gemaakt heb hier omdat het toch nog wat raar aanvoelt om hier te zijn en ik vooral bezig was met om me heen kijken en praten. Zo hoort het eigenlijk ook te zijn tijdens momenten als deze. Als eerste heb je het toeristische naambord, maar erachter springt de Oekraïens-Orthodoxe Sint-Cyrillus-en-Methodiuskathedraal in het oog. Van buiten is het blauw wat turkoois-achtig, maar van binnen is het blauw hemels-verzadigd geworden met prachtige schilderingen, gouddecoraties en een kroonluchter. Vroeger was dit een Russisch-Orthodoxe kerk, maar sinds een aantal jaar zijn er veel kerken ‘geconverteerd’ naar een gelijkaardige kerk die een geestelijk hoofd in Oekraïne heeft in plaats van in Rusland. Niet alle kerken hier hebben overigens die overgang gemaakt.
46. Onderweg zijn we nog een paar kerken langsgelopen. Dit is de gereformeerde Sint-Elizabethkerk. Deze kerk is mede beeldbepalend en deze komt ook vaak voor op souvenirs. Voorts heb je nog onder meer de katholieke Sint-Annakerk, die vooral door Hongaren bezocht wordt, een Grieks-Orthodoxe kerk en er is een actieve synagoog.
47 - 48. Het derde beeldbepalende bouwwerk is de ruïne van het kasteel van Choest. Ik heb de berg natuurlijk beklommen om het van dichtbij te bekijken. Het kasteel was ten prooi gevallen aan blikseminslagen en stormen die het kasteel zo erg beschadigden dat het niet meer gerepareerd kon worden.
49. Het uitzicht over het stadje en de streek is wijds… Vanaf deze heuvel is Roemenië goed te zien.
III. Het uitzicht, maar dan in beweging.
- Spoiler: show
50. Een klein beetje regionale geschiedenis: door de stad zijn er een aantal monumenten te vinden over het zogeheten Karpato-Oekraïne. Dit was een republiek die op 15 maart 1939 zich onafhankelijk verklaarde nadat Slowakije zich de dag ervoor onafhankelijk verklaarde van Tsjechië (voorheen vormden zij reeds Tsjecho-Slowakije). Op 15 maart werd Tsjechië binnengevallen door Nazi-Duitsland en werd het pas onafhankelijk verklaarde Karpato-Oekraïne binnengevallen door Hongarije, die na het verdrag van Trianon probeerde afgenomen land terug te krijgen. De Slowaken boden weinig verzet in tegenstelling tot de Oekraïners. De felste gevechten vonden hier in Choest plaats, waar meer dan 200 Oekraïners om het leven kwamen. Het verzet tegen de Hongaren hield drie dagen stand. Op 18 maart 1939 stopte het verzet en had Hongarije Karpato-Oekraïne ingelijfd, zij het niet voor lang, want tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Hongarije bezet door Duitsland en met het oprukkende Rode Leger werd het gebied van het toenmalige Karpato-Oekraïne en de rest van wat vandaag West-Oekraïne is bezet door de Sovjet-Unie. In plaats van dat Karpato-Oekraïne terug werd gegeven aan Slowakije, annexeerden de Sovjets het en sinds 1946 maakt het gebied deel uit van Oekraïne onder de naam ‘Zakarpattiya Oblast’, of Transkarpatië in het Nederlands.
51. Matige foto, maar er moet gegeten worden. Borsjtsj, bietensoep. Een smakelijke warme soep die ik voorheen alleen koud gegeten heb, met een roze kleur. Erna volgde pizza. Hier maak ik ook kennis met thee van duindoornbessen (Обліпиха). Die thee was wel erg lekker, oftewel vkoesna.
52. Het plaatselijke geld. Omgerekend in euro's is het niet bijster veel.
53. Na het eten lopen we naar mijn hotel toe en op dat moment krijgen we een melding op onze telefoons dat er een dreiging is en dat het luchtalarm afgaat. We drukken de melding snel weg en dan is het wachten op het onheilspellende geluid op straat. Dat geluid is anders dan in Nederland: het is luider, scheller en indringender. Vrij snel is het alweer voorbij, maar deze herrie ervaren alle inwoners hier continu en zij moeten er net maar mee leven. Niemand reageert er eigenlijk nog op. Het leven op straat gaat gewoon door. Ik krijg de vraag hoe ik me daarbij voel. Wel, als mijn kennissen niet in paniek zijn, heb ik geen reden om me ook druk te maken. Zo simpel is het, maar ik hoop natuurlijk dat deze pleurisherrie niet midden in de nacht begint… dat is gelukkig ook niet gebeurd.
Ondanks luchtalarmen, periodieke stroomuitval en wasbakken die zonder water zitten waardoor je je handen moet wassen met flessen cola die vol zitten met water, bestaat er wel een andere angst bij mijn kennissen, of eigenlijk eerder bij de ouders van die kennissen: dat er een oproepplicht komt die voor zowel mannen als vrouwen gaat gelden. Dat is nu nog niet het geval en al helemaal niet bij vrouwen. In Nederland is de dienstplicht van toepassing voor zowel mannen als vrouwen, dus bij ons is die duidelijkheid er al een tijdje. Niet alleen dit is een zorg, ook het nijpende tekort aan munitie maakt de mensen hier zenuwachtig. Ik proef bij sommigen moedeloosheid, frustratie, vermoeidheid. “We zijn bang dat het westen ons laat vallen”.
53 - 54. Tijd voor wat meer OV. Er staat weer een ritje met een marsjroetka gepland. Dit keer is het echt een oud joekel. Zijn wij even aan het klagen dat die Amba's in Nederland te oud zijn… Het comfort van deze marsjroetka is om te janken voor een lange afstand: de bankjes zitten los, de kwaliteit van de wegen is soms matig als eufemisme maar het is wel VET om eens mee te maken als onwetende buitenlander die al klaagt over de kuipstoeltjes in moderne stadsbussen. Hoe het werkt? Je stapt gewoon in, je vraagt aan degene naast je hoeveel het kost, je geeft contant geld naar voren aan degene voor je die vervolgens dat geld doorgeeft naar de chauffeur, waarna het wisselgeld op dezelfde manier weer terugkomt. Licht chaotisch, maar het werkt!
Met mijn kennissen ga ik een beetje op verkenning in de regio. Eerst gaan we uitgebreid eten met familie, met een tafel vol lokaal eten. Vareniki, eieren van eigen kippen, appels van eigen boom, zelfgebrouwen wijn etc. We krijgen eten mee, want we mogen onderweg geen honger krijgen. We maken een tochtje door de landerijen met de auto die op de achterbank geen gordels heeft. We komen veel kuilen tegen en het is een hele kunst om om die kuilen heen te rijden. Met geduld komen we waar we komen willen…
55. De regen is hardnekkig, maar we laten ons niet tegenhouden.
56. Overal waar je komt, kom je goed onderhouden, nieuwe kerken tegen. Als er ergens geld is, dan gaat dat naar de kerken toe…
57. We brengen een bezoekje aan een plaatselijke boerderij waar onder meer herten rondlopen. In Zandvoort, mijn thuisdorp, leven die herten in het wild en ‘s nachts lopen ze door het dorp. Het is hier natuurlijk heel anders dan in Nederland. Ik vond dit ergens wel een bijzonder beeld, met dat varken links dat even komt kijken wat er nu de stal binnenkomt.
58. Hier hebben we de rivier de Rika, een zijrivier van de Tisza. "Oekraïne zou een soort Zwitserland zijn als mensen niet hun afval overal zouden dumpen en meer bedachtzaam waren." De kern is eigenlijk bij elk land van toepassing. Nederland zou bijvoorbeeld kans maken het allerbeste treinland ter wereld te zijn als de treinen en de wc's niet zo goor waren.
Hoe worden treinen en wc's goor? Omdat mensen ze vervuilen. Mensen die geen reet geven om dingen. Schoonmaken kost geld en dat geld moet ergens vandaan komen. Gedurende de hele reis tref ik afval aan langs rivieren, voornamelijk rondzwervend plastic. Afval dat aangespoeld is en nooit opgeruimd wordt. Zonde. Ik moet aan de kennissen uitleggen waarom de rivieren in Nederland en de Noordzee niet blauw zijn zoals in Zuid-Frankrijk, maar groenbruin. "Bij ons wordt er ook afval en 'shit' in de Rijn gedumpt hoor" waarop het antwoord is: "Maar hoe kan dat? Duitsland doet zoiets toch niet?”
Eigenlijk wist ik niet precies waarom ons zeewater een andere kleur heeft en later heb ik eens opgezocht hoe dat verschil nog meer komt. Blijkbaar komt het nog meer door de grotere aanwezigheid van algen en andere sedimenten. Lastiger is wel om uit te leggen dat mensen voor hun lol op nieuwjaarsdag gaan zwemmen in zee, al hebben ze daar ook mensen die ‘s winters met sneeuw in een wak springen. Het lastigst is echter om uit te leggen dat mensen voor de lol naar een spoorlijn gaan om foto's te maken van treinen die voorbij komen. “Willen ze de trein nemen?” “Maar daar stopt toch helemaal geen trein?” “Rijdt die trein wel?”
Tijdens mijn verblijf heb ik wat korte gesprekken met de kennissen bij wie ik op bezoek ben geweest en hun vrienden. Taal is wel een dingetje daar. Niemand spreekt er goed Engels, waarvan een paar er wel redelijk wat begrijpen. Grappig genoeg spreken ze dan weer wel beter Frans, omdat op hun scholen er Frans wordt onderwezen. Van alle plekken waar je verwacht Frans te spreken is Transkarpatië nou niet echt de uitgewezen plek daarvoor…
Mij werd uitgelegd dat in de Sovjet-tijd er bijna niemand Engels wilde leren en dat onderwijzen daarom ook niet mogelijk was. Engels werd geassocieerd met het kwaadaardige Amerika, dat wilde je gewoon niet. Frans daarentegen heeft eeuwenlang een status gehad als een taal van statuur: koningen, keizers en tsaren spraken onderling Frans. La langue de noblesse. Het was veel aantrekkelijker om Frans te leren en zodoende zijn er ook van oudsher veel meer docenten die Frans kunnen onderwijzen dan Engels, terwijl op straat nergens Frans voorkomt, maar wel Engels. Soms zie je nog wel wat Frans in de badkamer: de kranen voor warm en koud water hebben nog steeds ‘chaud’ en 'froid' erop staan…
De weg (terug) naar Europa
Na twee nachten is het tijd om Choest te verlaten. Ik ben aangenaam verrast van de regio. De ervaring met de kennissen die ik hier heb is leuk, de omgeving is mooi, de stad en de dorpjes ogen aangenaam. Wel is het zo dat, vergeleken met ons, alles economisch sterk onderontwikkeld is, waarbij alles toch gewoon werkt. De treinen rijden op tijd, ze rijden ook überhaupt. Ligt de stroom eruit? Dan gaat de diesellocomotief ervoor en maak je vertraging goed tijdens de lange geplande (rook)pauzes onderweg. Je moet er dan wel zeven apotheken op één plein voor dulden, want ziek worden hier is uit den boze. Ik denk dat ze geobsedeerd zijn door gezondheid, voorzichtigheid. Dat ik in mijn eentje op reis hier naartoe ga is voor mijn kennissen al bijzonder, maar dat ik ook alleen de straat op ga daar is reden tot zorg en vrees.
Ik heb niet veel contant geld in euro’s bij me, maar ik geef de 10 euro die ik nog bij me heb als bijkomend souvenirtje. Voor mij is dat zakgeld, en ik zeg er ook doodleuk bij “koop er een koffie mee” maar dan realiseer ik me ook: 10 euro was toen zoiets als 420 hryvnia en als één espresso 15 hryvnia kost… dan kun je er een heel kantoor mee van koffie voorzien denk ik.
59. Op de dag van mijn vertrek ben ik op eigen houtje naar een haltepunt gegaan dat dichter bij het centrum ligt. Eens per dag heb je een treinpaar dat hier rijdt tussen Solotvyno en Korolevo, Vinohradiv of Djakovo aan de grens met Halmeu in Roemenië (waar vandaan ook treinen rijden aan Roemeense zijde, maar die twee treinen sluiten op geen enkele manier op elkaar aan en de grens moet je ook nog eens per se met een auto over). Hier heb je ‘primiyskiy poïzd’ 6574 met bestemming Solotvyno. ‘Primiyskiy poïzd’ betekent letterlijk voorstadstrein in het Oekraïens. Bij ons klinkt waarschijnlijk ‘elektritsjka’ wat bekender, maar da’s een Russisch woord en zulke woorden willen ze nu net vermijden hier. Elektrisch is deze D1 ook niet, met zware dieselmotoren.
IV. Bewegend beeld van de D1 op het moment van aankomst.
- Spoiler: show
60 - 62. In deze stopplaats, die de naam Choest draagt, stoppen zo dus maar twee treinen per dag. Alle andere treinen uit Kyïv en Zaporizja stoppen op het station dat een paar minuten ten zuidoosten ligt, eveneens met de naam Choest. Om die twee uit elkaar te houden wordt de stopplaats voor de stopper verder aangeduid als “Хуст (з.п.)” waarvan ik denk dat die afkorting ‘зупинка пункт’ betekent, haltepunt dus.
Ik ga van Choest naar een grotere stad: Moekatsjevo. Deze rit in de marsjroetka van bijna twee uur kost 150 hryvnia. Ik zie dat onderweg er her en der nog van die Sovjet-bushaltes zijn met van die mozaïeken erop. Ook hier zijn ze dus te vinden. Als ik terugkom, hopelijk bij beter weer (en bij vrede), zal ik er wellicht eens beter op letten.
63. Het wegdek onderweg naar Moekatsjevo is best prima. De rit is rustig. De marsjroetka wordt ook gebruikt als bezorgdienst, waarbij de chauffeur af en toe stopt om pakketjes af te geven die mensen langs de weg aanleveren. Iemand probeert de chauffeur zover te krijgen om naar het treinstation te gaan, maar da’s echt te ver omrijden voor een bus die Oezjhorod als eindbestemming heeft.
64. Een blik op de rustige weg, vlak voor Moekatsjevo.
Ik heb vier uur te spenderen in Moekatsjevo, maar ik heb eigenlijk geen energie om veel te doen vandaag. Ik kan kort het centrum bekijken en naar het treinstation toe lopen, maar het kasteel waar de stad bekend om is is me te ver weg en om die bussen hier uit te zoeken is me na bijna twee weken een beetje te veeleisend geworden met een zware rugzak.
65 - 67. Dan maar de bussen observeren als ze voorbijrijden.
68 - 69. Voor het eerst kom ik monumenten tegen die slachtoffers tonen van de oorlog die nu aan de gang is. Portretten van Oekraïense soldaten, jong en oud, man en vrouw. Van mijn leeftijd. Om dan hier zo rond te lopen als toerist voelt heel ongemakkelijk. Ik schreef het eerder al denk ik: als mensen mij zien, denken ze dan niet ‘hoort die niet aan het front?’ Of misschien denken ze juist dat ik richting dat front ga, met zo’n rugzak, richting het treinstation. Een laatste cappuccino drinkend. Ik zal het nooit weten. Er zijn veel mannen in militair uniform op straat. Niemand vraagt me iets en ergens ben ik daar ook blij om.
70 - 72. Nog enkele impressies van Moekatsjevo.
73. Het voorplein van het treinstation is een bouwput. Er is geen spoor van werkzaamheden te bespeuren. Misschien zijn ooit werkzaamheden begonnen voor de oorlog en zijn die nooit afgemaakt.
74. Het stationsgebouw is vanaf de voorkant ook niet te betreden, maar vanaf het perron wel. Het is hier waar de langeafstandstreinen stoppen naar oorden als Kyïv, Lviv, Kharkiv…
75. Ergens vind ik het wrang dat ‘oost’ in het Oekraïens схід is, oftewel ‘schied’. In het oosten vindt het schieten plaats ja, om er maar een ezelsbruggetje van te maken… Taal is iets bijzonders, met foute vrienden en ironische vertalingen. Relativeren is belangrijk en humor moet er ook zijn. Toen ik aan mijn kennissen in Choest vertelde over dat ik verder per trein naar huis toe zou gaan per trein en ik uitlegde dat de Duitsers aan het staken waren, zei ik: “Right now I am more afraid of a German strike than of a Russian strike.” Over Duitsland gesproken: ik denk dat die hamster op dat bord hier niet thuishoort...
76. In de grote centrale stationshal vind je de dienstregeling op grote gele borden. Op een iets kleiner bord ernaast vind je de treinen die vertrekken vanaf het ernaast gelegen 'westelijke' station van Moekatsjevo.
77. Westelijke station? Ja, je hebt twee stations hier. Het station van de afgelopen paar foto’s is voor de langeafstandsverbindingen over het breedspoor, maar er zijn ook treinen die op normaalspoor rijden en die vertrekken vanaf andere perrons die een paar honderd meter verderop liggen.
78. De borden bij dat westelijke station zijn internationaal ingericht.
79. Het westelijke station stelt niet zo veel voor. Het is meer een haltepunt. Er is een simpele abri en voor de rest geen info of wat dan ook. De weg hiernaartoe vanaf het centrale station is een bouwput en het is er grotendeels een zwembad geworden door de grote hoeveelheid neerslag. Het loket is nog altijd in het hoofdstation. Als je dus een ticket wilt kopen zal je of bij de treinbegeleider moeten zijn denk ik, of weer een paar honderd meter terug moeten lopen.
80. Er komt een langeafstandstrein aan vanuit Uzjhorod met bestemming Charkiv. Vlak voordat deze trein aankwam werd er aan dit spoor gewerkt, maar vanaf het moment dat deze trein aankwam moesten de werkzaamheden even gestaakt worden.
81. Ik heb nog een uur hier voordat mijn trein vertrekt en er is gelukkig een kleine bar open. Het aanbod is niet reuze, maar er is tenminste bier. Tsjechisch bier. За перемогу!
Vanaf Moekatsjevo heb je drie verbindingen met ‘Europa’. Ten eerste heb je de nachttrein Kyïv Pas. - Wien Hbf die over het breedspoor gaat tot aan grensstation Tsjop, waar de bogies omgewisseld worden. Deze trein gebruikt het hoofdstation. Je had vroeger ook geloof ik een nachttrein tussen Kyïv en Košice en die zou hetzelfde station gebruikt hebben.
82. Ten tweede heb je de regionale trein tussen Moekatsjevo en Košice. Deze trein rijdt een paar keer per dag met gelede ZSSK-broodtrommels. Deze vertrekt vanaf dit westelijke station.
83 - 84. Ten derde heb je de intercity ‘Latorca’ van de MÁV die twee koersrijtuigen heeft die in Záhony (vlak over de grens) worden gekoppeld met nog meer rijtuigen (waaronder een barrijtuig) voor de lange rit naar Boedapest. Dit wordt mijn trein die ik gebruik om het land te verlaten.
85 - 86. Ik toon mijn e-ticket aan de Hongaarse treinbegeleidster en ik kan gaan zitten. De stoelen in deze trein zijn hard, klein en eigenlijk oncomfortabel voor drie uur, maar er is na Záhony een barrijtuig, dus kan ik mooi afwisselen. Er is stroom aan boord, al sinds Moekatsjevo. Het raam kan open in het toilet. We rijden vaak heel traag, langs stationnetjes als Batovo.
87. Twee spoorbreedtes op één route.
In Tsjop, aan de grens, jat ik alvast wat 4G uit Hongarije terwijl onze paspoorten worden ingenomen ter controle. Ik ben de enige man aan boord van deze trein met toch zo’n 20 mensen in dit rijtuig. Dan moet ik wel een buitenlander zijn, zeker? Een beambte wil mijn rugtas eens zien, maar hij vindt het al snel prima. Het enige waar ‘ie geïnteresseerd in is zijn sigaretten. Er komt later nog een klein hondje te trein in om nog eens een keer door de hele trein te snuffelen. Het is eens wat anders dan zo’n groot beest om mee te intimideren.
88. Tijdens het wachten komt er een echte ‘elektritsjka’ voorbij. Elektrisch!
89. Nadat wij gecontroleerd zijn mogen overige reizigers die in Tsjop instappen er ook bij komen en kort daarbij vertrekken wij richting Záhony in Hongarije.
90. We krijgen in Záhony een uur van onze tijd terug. Als je in de reisplanner van UZ een rit plant van Tsjop naar Tsjerna and Tisou (grensstation in Slowakije), krijg je een keurige rittijd van -1 minuut
Gevoelsmatig duurt de controle in Záhony langer. Sommige mensen worden uit mijn rijtuig eruit gepikt en ze moeten met bagage en al de trein uit. Ik heb ze niet meer teruggezien op het moment dat we op tijd (wauw) vertrokken uit Záhony. De Hongaarse grenspolitie kon mijn ‘jó estét’ wel smaken en het enige wat ze vroegen was “Weed?” Want tja, ik ben d’n Hollander zeker.
91. Subiet breng ik een bezoek aan het barrijtuig waar ik een goede sessie houd met Soproni en chips. Ik heb een gesprek met de dame achter de bar, iemand van mijn leeftijd die is opgegroeid met het idee van een vrij Europa. Gedurende de rit houdt ze nauwgezet alle bestellingen bij op papier. We hebben gepraat over Hongarije, de verhouding met Europa, de bevolking. "Er zijn mensen die nieuwe dingen leren en er zijn anderen die dat niet willen, die alles prima vinden en al het nieuwe eng of verkeerd vinden". Om dan te bedenken dat ik deze tocht over land begonnen ben in Turkije en net uit Oekraïne kom, terug in de veilige, relatief vredige EU. Zij die per trein reizen zijn anders. Overal anders, overal eender.
92. Toen waren we in Boedapest-Nyugati. Ik ben nog nooit in Boedapest geweest.
93. Een beeld van de vertrek- en aankomststaat op dat moment. Merk de trein op die uit Boedapest-Keleti komt. Die trein ligt pal naast Nyugati, maar deze trein heeft toch vanaf daar een hele omreis gemaakt via Miskolc, Nyíregyháza, Debrecen en Szolnok…
Nadien ben ik nog een paar dagen onderweg geweest naar huis toe en ben ik uiteindelijk op mijn verjaardag zelf in de middag terug thuis gekomen. Ik heb daar foto’s van en misschien deel ik die nog als aperitief in een ander verslag of zo, maar ik vind het voor deze reeks wel mooi geweest zo.
Het zijn binnenkort verkiezingen voor het Europees parlement. Je kunt zwaar tegen de EU in zijn huidige vorm zijn en kritiek hebben op onderdelen en de manier hoe Europa zich nu ontwikkeld, maar bedenk je dat je je gezegend moet voelen om in een land te leven waar het nog vrede is. Waar er relatieve welvaart is, waar verschillende (buur)landen door één deur kunnen, ondanks taalbarrières en verschillende niveaus van chauvinisme, arrogantie, onwetendheid enzovoort. Reizen is dodelijk voor vooroordelen. Een meer verenigd en beter samenwerkend Europa is de enige weg die we moeten volgen. Al het andere leidt tot het einde van de vrijheden die we verworven hebben, misschien wel de democratie. Het kan zomaar voorbij zijn. Ga op reis als je kunt, ga stemmen als je kunt en stem met je hart en verstand.
Laat er vrede zijn in Europa en laat ons ons land, onze vrijheid en onze democratie verdedigen waar nodig. Hou op met zeiken en kleinzerig doen. Doe normaal en wees geciviliseerd. Doe iets en zorg ervoor dat er iets gedaan wordt. En neem niet alles zo serieus. Zonder humor is het leven een grap, immers…
De laatste manche naar huis via Hongarije en een latere tocht naar de Champagnestreek is hier te vinden.
Ik ben het helemaal eens met je observaties en tekst op het einde en snap je overwegingen bij het opzoeken van je vrienden. Je bent niet zomaar toerist, maar je komt om mensen bij te staan (in een deel van het land waar men nog redelijk "normaal" leeft) en dat maakt een enorm verschil. Ik kan me ook een beetje het angstige gevoel voorstellen daar rond te lopen als jonge man terwijl jonge mannen "aan het front horen"; ik vermoed dat het vergelijkbaar is met iedere keer dat ik als kind doordeweeks met de trein onderweg was en dacht "iedereen denkt nu dat ik spijbel van school". Spoiler: niemand dacht dat ooit. Aan de andere kant lijkt het haast een compleet suffe vergelijking...
.